حديث «كودكان خود را از هفت سال به نماز امر كنيد»، آيا شامل دختران هم مي شود؟

در آغاز ذکر اين نکته لازم است که برنامه هاي تربيتي کودکان ،عموميت دارد ودختر وپسر را شامل مي شود ،در روايت ،تعبير فرزندان آمده است،دختران که زودتر بالغ مي شوند در اولويت است....

براي يافتن سن مناسب براي آغاز برنامه هاي تربيتي بايد سن طبيعي گرايش فرزندان به دين و مذهب را شناخت. بررسي هاي روان کاوان نشان مي دهد که آغاز پيدايش حس مذهبي در کودکان به ماههاي قبل از چهارسالگي باز مي گردد و حتي گاه در حدود 2 تا 3 سالگي ظاهر مي شود. کودکان از سه سالگي، علاقه بسيار به دعا و سرودهاي مذهبي داشته، از تکرار و خواندن دعاهاي دسته جمعي، لذت بسيار مي برند. از حدود 4 سالگي، کنجکاوي سراسر وجود کودک را فرا مي گيرد و درباره حقايق مختلف جهان و از همه مهم تر آفريدگار جهان مي پرسد. اين مرحله، سن طبيعي کودک براي پذيرش مفهوم خداوند است. کودک چهار ساله، پدر خود را به بزرگي و اهميت خدا مي داند و تلقي او از خدا همچون پدر، ولي بزرگ تر است. او حتي گاه خدا را همچو عضوي از خانواده به حساب مي آورد. احساس مذهبي با رشد و افزايش سن کودک آشکارتر مي شود و در شش سالگي به روشني مي توان تظاهر به رفتارهاي مذهبي را در کودکان مشاهده کرد. يک کودک شش ساله با علاقه تمام درباره خدا پرستش نموده، خواستار آشنايي و صحبت با او است و درخواستهاي غالباً مادي خويش همچون اسباب بازي، خوراک و پوشاک را با او در ميان مي گذارد، به تدريج در سن هفت سالگي، خدا را مقامي قدرتمند و بالاتر از والدين مي شناسد
بر همين اساس، امام باقر (ع) در حديثي مفصل به تشريح وظايف اوليا در تربيت ايماني فرزندان از سن سه سالگي مي پردازد:
در سه سالگي کلمه توحيد « لا اله الا الله » را به کودک بياموزيد و در چهارسالگي با نبوت پيامبر اسلام آشنايش سازيد و در پنج سالگي رويش را به قبله کنيد و سجده بر زمين را يادش دهيد. در شش سالگي رکوع و سجود را به شيوه صحيح به او بياموزيد و در هفت سالگي وضو و نماز را به طور کامل آموزش دهيد.
براساس اين حديث شريف، کودک را بايد در سه سالگي با خداوند، در چهار سالگي با نبوت و در پنج و شش سالگي با پرستش به شيوه هاي مختلف آشنا ساخت، تا آن که در هفت سالگي بتوان مجموعه نماز را به عنوان نمادي از کل دين و به تعبير روايات ستون دين به او القاء نمود.
نکته مهم ديگر در اين ميان توجه به پرسشهاي ديني کودکان است. آنها بر مبناي سير پيش گفته به پرسش درباره مذهب و موضوعات ديني پرداخته، برکسب درک و فهم خود، سوالات متفاوتي از اطرافيان مي پرسند. در شش سال اول درباره منشأ و علت اشياء سؤال مي کنند: من از کجا آمده ام؟ آسمان را که درست کرده است؟ و .... در سن 7 تا 10 سالگي سوالهايي عميق تر ميپرسند و خواهان پاسخ هايي مستدل تر هستند: چرا خدا ديده نمي شود؟ چگونه خداوند در همه جا حضور دارد؟ خدا چيست؟ انسانها چطور در قيامت دوباره زنده مي شوند؟ در سنين نوجواني به دليل افزايش آگاهي ها و معلومات بر دامنه و عمق سوالات افزوده مي شود. اگر مباني اعتقادي در سالهاي پيش در ذهن شان جاي گرفته باشد، پاسخ به سوالات بعدي آسانتر خواهد بود؛ زيرا پاسخهايي که در سنين قبل شنيده اند، فضايي اعتقادي در ذهن شان ترسيم نموده و در آن فضا به انديشه و پرسش مي پردازند.
بر اساس آيات و روايات اسلامى، سرپرست خانواده، اعم از پدر و مادر نسبت به تربيت دينى فرزندان خود مسؤوليت سنگينى دارند. خداى متعال خطاب به مؤمنان از پيامدهاى اخروى اين مساله خبر داده و به آنان هشدار مى دهد: «اى کسانى که ايمان آورده ايد، خود و خانواده خويش را از آتشى که هيزم آن انسان ها و سنگ ها است، نگهداريد.» (1)
نگه دارى خويشتن از طريق ترک معاصى و تسليم نشدن در برابر شهوات سرکش ميسور است. نگه دارى خانواده نيز به وسيله تعليم و تربيت درست و فراهم ساختن محيط پاک و به دور از هرگونه آلودگى فکرى و عملى حاصل مى شود؛(2) به گونه اي كه آن ها را به آنچه خدا دستور داده امر و از آنچه نهى کرده باز داريد.
انجام اين مهم با استفاده از شيوه هاى جديد تربيتى و توجه دقيق والدين به تربيت دينى فرزندان در محيط خانه و سرمايه گذارى لازم در اين زمينه، آثار مهم تربیتى از لحاظ فردى و اجتماعى بر کودک و اطرافيان او به جاي خواهد گذاشت. مثلا كودكي كه با خدا آشناست تكيه گاه محكمي خواهد داشت و با همين تكيه گاه، در برابر مشكلات استقامت مي كند. بركت تربيت ديني كودك به والدين نيز مي رسد. به گونه اي كه كودك تربيت شده ديني، با والدين خود خوب رفتار كرده؛ و با سخنان زيبا و پرمحتوايي كه بر زبان جاري مي سازد سبب افتخار والدين خود مي باشد. يكسري از مطالب كه به شما در اين امر ياري مي رساند عبارتند از:
الف- سن مناسب براي تربيت ديني
بهترين زمان براي اين امر، دوران نونهالي است؛ كه در آن فطرت خدا جويي فرد دست نخورده است.
1-نخستين آموزش ها پس از تولد (البته به صورت غير مستقيم )با گفتن اذان و اقامه در گوش راست و چپ نوزاد، با القاي آموزه هاي توحيد، نبوت، امامت و... شروع مي شود.
2-آموزش مستقيم ارزش هاي ديني از دو سالگي آغاز مي شود؛ زيرا حس مذهبي در كودك از اين سن آغاز مي شود. در ابتدا و به مرور صلوات بر محمد و آل محمد، لا اله الا الله، حب نبي صلي ا...عليه و اله، حب اهل بيت عليهم السلام، تلاوت قرآن و خوبي و بدي، وضو، نماز، محرم و نامحرم و... را به كودك بياموزيد.
ب-نقش زمان و مكان در تربيت ديني
بهتر ين زمان القاي آموزه هاي ديني، زمان شادابي كودك است. توجه داشته باشيد كه القاي ارزش ها در هنگام خواب آلودگي و اضطراب كودك، نه تنها تثبيتي به دنبال نخواهد داشت بلكه ممكن است مقاومت رواني كودك را نيز در پي داشته باشد.
1-از زمان شادابي كودك (زماني كه به او هديه اي مي دهيد؛ به مسافرت، پارك، دريا، جنگل، كوه ،سينما و...) براي آموزش وي استفاده نماييد؛ زيرا موقعيت هاي زماني و مكاني خوب ،باعث مي شود كه كو دك بدون كمترين مقاومت رواني ،پذيراي ارزش هاي ديني باشد.
2-سعي كنيد آموزش ارزش ها با مو قعيت هاي گوناگون تناسب داشته باشد؛براي مثال از زمان هديه دادن براي آموزش شكر و از زمان حضور در جنگل و دريا براي آموزش قدرت و عظمت خداوند استفاده نماييد.
ج-راه كارهاي تثبيت آموزه هاي ديني در كودكان
1- تداوم والدين در عمل به آموزه هاي ديني
2- تهيه امكانات :امكانات جذابي چون سجاده زيبا ،تسبيح ،چادر ، مقنعه ،قبله نما و...عامل تشويقي موثري در تثبيت آموزه هاي ديني در كو دكان است .
3- تمرين :امروزه تمرين در صنعت ،هنر ،ورزش و...نقش بسزايي ايفا مي كند كه عبادت و ارزش هاي ديني از اين مقوله مستثنا نيست .
بيدار كردن كودك در سحر ماه مبارك رمضان ،اعطاي صدقه از طريق وبا دست كو دكان و ...نمونه هايي از اين تمرينات هستند.
4-حضور در محافل مذهبي:شركت در محافل مذهبي ايام رمضان ،محرم و صفر،دعاي كميل ،دعاي ندبه و...سبب تثبيت آموزه هاي ديني مي شود.
5-ارتباط با افراد و خانواده هاي متدين و مذهبي
6-الگو دهي مناسب كه خود بهترين آموزش است.
7-تشويق و تحسين، به شرط آنكه حالت مزد و پاداش به خود نگيرد. براي اين كار بهتر است تشويق ها يشما اعم از مادي و معنوي (بوسيدن ،نوازش،توجه ،نگاه محبت آميز و ...)باشد .سعي كنيد تشويق هاي مادي شما به صورت نامنظم باشد تا سبب تاجرانه شدن عبادت آنان نشود.
8-آموزش ارزش هاي ديني را با خاطره خوش براي كو دكان همراه سازيد و از دادو فرياد و... در اين زميته بپرهيزيد.
9- به دليل عدم مقاومت رواني زياد كو دكان القاي ارزش هاي ديني ،تا حدود 6 سالگي به طور مستقيم ،ممكن است ؛اما بهتر است كه از اين سن به بعد از روش هاي غير مستقيم مثل(داستان ،شعر ،شرح حال بزرگان ،فيلم ،كارتون و نمايشنامه ) استفاده كنيد.
منابع براي مطالعه بيشتر :
1-تربيت کودک، ابراهيم اميني
2- راه تربيت، مجيد رشيد پور، انتشارات انجمن اولياء و مربيان
3- آشنايي با تعليم و تربيت اسلامي، مجيد رشيد پور، انتشارات انجمن اولياء و مربيان
4- روانشناسي و تربيت کودکان و نوجوانان، دکتر غلامعلي افروز، انتشارات انجمن اولياء و مربيان
5- پرورش مذهبي كودكان، دكتر علي قائمي
6- با تربيت مكتبي آشنا شويم ، مظلومي، رجبعلي ، تهران : انتشارات امير كبير، 1366
7- اسلام و تعليم و تربيت ،حجتي ، سيد محمد باقر ، تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامي ،1368
8- جايگاه پرورش حسِ ديني در تربيت كودكان نويسنده : محمد قمي فر
پاورقي:
1-تحريم: 6
2-ناصر مکارم شيرازى و ديگران، تفسير نمونه، ج 24، ص 286; آيه ((يا اَيُّها الّذينَ آمنَوا قُوا اَنفُسکم و اَهليکم ناراً وَقُودها النّاسُ و الحِجارة)) (لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه ها، كد: 13/100114448)