چگو نه فرزندان ما نماز خوان می شوند؟
چگو نه فرزندان ما نماز خوان می شوند؟ پس از مبعوث شدن حضرت محمد صلي الله عليه و آله و سلم به پيامبري و امامت نخستين عبادتي كه قالب و طرح سعادت و تعالي اخلاقي بشر را تدوين نمود ؛ نماز بود .
ابو سعيد خدري مي گويد :
« پس از نزول اين آيه ( وامر اهلك بالصلاة و اصطبر عليها .... ) (طه/132) .
پيامبر اكرم صلّي الله عليه و آله و سلم تا نه ماه وقت نماز كه مي رسيد در خانه زهرا و علي عليهما السلام را مي زد و مي فرمود : نماز ، نماز رحمت خدا بر شما باد .
آنگاه كه مولاي متقيان در بستر شهادت خوابيده بود ، فرزندانش را كه مانند پروانه گرد او مي چرخيدند صدا زد تا آخرين كلمات را براي آنان و همه ي مردم به ارث گذارد . تا اينكه فرمود : « الله الله في الصلاة فانه عمود دينكم ، خدا را خدا را درباره ي نماز ، چرا كه ستون دين شماست . »
يا خداي متعال مي فرمايد : « قد افلح المؤمنون الذينهم في صلاتهم خاشعون ؛
مؤمنان(در دنيا و آخرت ) به بوسيله نماز رستگار مي شوند »
( عنكبوت / 45 )
و پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم مي فرمايند كه :
« الصلاة معراج المؤمن »
از آيات و روايات چنين استفاده مي شود كه نماز بهترين عمل و سبب قرب نيكوكاران و مسير عروج مؤمنان است .
با عنايت به مقدمه سؤالهايي مطرح است كه ؛ چه زمينه هايي لازم است تا فرزندانمان با انتخاب آزادانه و از روي رغبت و علاقه نماز بخوانند ؟ چه زماني براي شروع نماز آنان مناسب است ؟ و چرا برخي نماز را ترك مي كنند ؟
و سؤالات مطرح ديگر ، در اين مقاله بر آنيم تا بر اساس نظرهاي تعليم و تربيت و روانشناسي رشد به چنين سؤالاتي پاسخ دهيم .
انسانها در مراحل مختلف زندگي داراي نيازمنديهاي متفاوتي هستند . تأمين نيازهاي انسانها مبتني بر شرايط رشد ، باعث تسهيل و تسريع رشد جسمي و سلامت رواني آنان خواهد گرديد . بايد توجه داشت كه نيازهاي افراد انساني در مراحل مختلف سني متفاوت است و به همين دليل در هر مرحله از رشد بايد به تناسب ويژگيهاي آن مرحله سني برنامه ريزي و اقدام نمود .
يكي از نيازهاي فطري انسان ، نياز به عبوديت و پرستش است . پاسخ به اين نياز اساسي در طول تاريخ زندگي انسانها ، پرستش معبودها و ظهور اديان الهي و غير الهي را سبب گرديده است . و وجود اديان شاهدي بر نيازمندي انسان به پرستش معبود است .
آنچه مي خواهيم از اين مقدمه نتيجه بگيريم اين است كه پرستش خدا نياز دروني است . بنابراين پاسخ منطقي به چنين نيازي بايد به مقتضاي رشد جسمي و روحي انسانها باشد . و در چنين صورتي تمايل و علاقمندي رفتاري براي پرستش و عمل عبادي مثل نماز در فرد حاصل خواهد گرديد .
اما شيوه ي پاسخ به چنين نيازي در مراحل مختلف سني راه كارها و معيارهاي ويژه خود را مي طلبد . اگر اين راه كارها مبتني بر ويژگيهاي جسمي ، عاطفي ، عقلاني و اجتماعي افراد باشد تأثيرات لازم را بر جاي خواهد گذاشت ، اما اگر شيوه هاي تأمين نيازمندي به پرستش و عمل به مسائل عبادي متناسب با ويژگيهاي فوق الذكر نباشد ، به بيزاري و بي علاقگي خواهد انجاميد .
به عنوان مثال : در كتاب وسائل الشيعه آمده است كه امام صادق عليه السلام فرمودند : كودك وقتي كه سه ساله شد او را ياد بدهيد كه هفت بار « لااله الا الله » بگويد . سه سال و هفت ماه و بيست روزش كه شد ، هفت بار « محمد رسول الله » بگويد ، بعد رهايش كنيد ، چهار سالگي كه كامل شد هفت بار « صلي الله علي محمد و آل محمد » بگويد .
وقتي در پنج سالگي دست چپ و راستش را شناخت ، رو به قبله اش كنيد و سجده يادش بدهيد و در شش سالگي ركوع و سجود را بياموزد ، و در هفت سالگي دست و صورت شستن و وضو را يادش بدهيد . و در نه سالگي وضو را بايد كاملاً آموخته باشد و اين مراحل اگر طي شد و ياد نگرفته بود توبيخش كنيد و در ده سالگي نماز بخواند و اگر نخواند بايد توبيخش كنيد « فاذا تعلم الوضو و الصلاة غفر الله تعالي لوالده ان شاء الله » اگر اين گونه نماز ياد گرفت ، خداوند پدر و مادرش را انشاء الله مي بخشد.
نكته بسيار مهم تربيتي اسلامي اين است كه درهفت سالگي ، با صميميت و محبت كودك را به نماز واداريد و در ده سالگي اگر نخواند او را توبيخ كنيد .
از روايات معلوم مي شود كه سن زير هفت سالگي ، سن سيد بودن بچه ، سن تقليد ، تلقين و عاطفه است و هنوز زمينه ي پذيرش جدي را ندارد و لذا از همان دو ... سه سالگي سجده كردن كودك تشويق مي شود . آرام آرام كلمات « لا اله الا الله » به او آموخته مي شود ، بعد به صورتي اين روند پيش مي رود كه با ملايمت و تشويق و جايزه ، كودك در سن هفت سالگي بتواند نماز بخواند .
با توجه به اين روايت خصوصيات روان شناختي مراحل رشد را لازم است در اين قسمت توضيح دهيم :
